Ratha Saptami or Magh Saptami / रथसप्तमी किंवा माघ सप्तमी

रथसप्तमी किंवा माघ सप्तमी हा हिंदूचा एक महत्वाचा सण आहे जो माघ महिन्याच्या तेजस्वी मध्यावर (शुक्ल पक्ष) म्हणजेच सातव्या दिवशी (सप्तमी) येतो. हे प्रतिकात्मक रीतीने सूर्य देव सूर्याच्या रूपात दर्शविले जाते ज्याने सात घोड्यांद्वारे (सात रंगांचे प्रतिनिधित्व करणारा) काढलेला रथ उत्तर गोलार्धाकडे उत्तर-पूर्व दिशेने वळवला आहे. हे सूर्याचा जन्म देखील चिन्हांकित करते आणि म्हणून सूर्य जयंती (सूर्य-देवाचा वाढदिवस) म्हणून हा दिवस साजरा केला जातो.

रथ सप्तमी हा विशेषतः ऋतू बदलून वसंत ऋतू आणि कापणीचा हंगाम सुरू होण्याचे प्रतीक आहे. बहुतेक भारतीय शेतकऱ्यांसाठी ही नवीन वर्षाची शुभ सुरुवातच आहे. हा सण सर्व हिंदू त्यांच्या घरात आणि सूर्याला समर्पित असंख्य मंदिरांमध्ये, संपूर्ण भारतामध्ये घरोघरी अत्यन्त उत्साहात साजरा करतात.

रथ सप्तमीला प्रतीकात्मक रीतीने सूर्य देव सूर्य सात घोड्यांनी काढलेला रथ (रथ), ज्यामध्ये अरुण सारथी म्हणून उत्तर गोलार्धात उत्तर-पूर्व दिशेने वळतो. रथ आणि त्यावर स्वार असलेले सात घोडे यांचे प्रतीकात्मक महत्त्व म्हणजे ते इंद्रधनुष्याच्या सात रंगांचे प्रतिनिधित्व करते. सात घोडे सूर्यदेव सूर्याचा दिवस रविवारपासून सुरू होणार्‍या आठवड्याचे सात दिवस दर्शवतात. रथाला १२ चाके आहेत, जी राशिचक्रातील १२ चिन्हे (प्रत्येकी ३० अंश) दर्शविते (३६० अंश) आणि संवत्सरा नावाचे संपूर्ण वर्ष बनवते. सूर्याचे स्वतःचे घर सिंह (सिंह) आहे आणि तो दर महिन्याला एका घरातून दुसऱ्या घरात जातो आणि एकूण चक्र पूर्ण होण्यासाठी ३६५ दिवस लागतात. रथ सप्तमी उत्सव म्हणजेच सूर्य देवाकडून ऊर्जा आणि प्रकाशाचा परोपकारी वैश्विक प्रसार याची जणू देणगीच आपल्याला लाभते.

या दिवशी सकाळी स्नान करून तांब्याच्या भांड्यात गंगाजल (शुद्ध पाणी) पाण्यात कुंकु, साखर आणि लाल फुले मिसळून सूर्यदेवाला जल अर्पण करावे. यानंतर दिलेले पाणी कपाळावर शिंपडा. यानंतर देवाच्या १२ नामांचा तीन वेळा जप करा आणि वडिलांच्या चरणांना स्पर्श करा. शक्य असल्यास आदित्य हृदय स्तोत्राचे पठण करावे.

मकर संक्रांती पासून हळदीकुंकू हा पारंपारिक समारंभ मोठया संख्येने आपल्या कडे साजरा केला जातो यात अनेक प्रकारच्या जीवनोपयोगी वस्तू स्त्रियांमध्ये वाण म्हणून दिल्या जातात. तिळगुळ, तिळाचे लाडू, गोडाचे पदार्थाचेही वाटप केले जाते आणि या विशिष्ट कार्यक्रमाचे रथ सप्तमी हा दिवस शेवटचा मानला जातो त्यामुळे या दिवशी हळदीकुंकूचा हा कार्यक्रम आनंदाने साजरा केला जातो.

मुहूर्त : हिंदू कॅलेंडरनुसार, माघ महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील सप्तमी तिथी २७ जानेवारी २०२३ रोजी सकाळी ०९.१० वाजता सुरू होईल आणि दुसऱ्या दिवशी २८ जानेवारी २०२३ रोजी सकाळी ०८.४३ वाजता समाप्त होईल. या दिवशी सूर्योदयाच्या वेळी सूर्यदेवाची पूजा करण्याचा नियम आहे.

दानाचे महत्व : रथ सप्तमी ही दानासाठी अत्यंत शुभ मानली गेली आहे. रथ सप्तमीला अरुणोदयाच्या वेळी स्नान करावे. सूर्योदयापूर्वी आंघोळ करणे ही एक आरोग्यदायी प्रथा आहे आणि यामुळे सर्व प्रकारच्या रोगांपासून मुक्तता मिळते. या श्रद्धेमुळे रथ सप्तमीला आरोग्य सप्तमी असेही म्हणतात. हा दिवस संतांमध्ये अचला सप्तमी म्हणूनही ओळखला जातो.