शिवाजी महाराजांची जयंती: ग्रेगोरियन कॅलेंडर आणि हिंदू पंचांगानुसार
छत्रपती शिवाजी महाराज हे भारताच्या इतिहासातील एक अद्वितीय व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांच्या पराक्रमामुळे आणि शौर्यामुळे त्यांना केवळ महाराष्ट्रात, संपूर्ण भारतातच नव्हे, तर संपूर्ण जगभरात मोठा आदर मिळतो, शिवभक्त तसेच शिवप्रेमी सदैव नतमस्तक होतात . त्यांच्या जयंतीनिमित्त दरवर्षी मोठ्या उत्साहात आणि श्रद्धेने विविध कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
शिवाजी महाराजांची जयंती दोन प्रमुख तारखांना साजरी केली जाते:
- ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार: 19 फेब्रुवारी
- हिंदू पंचांगानुसार: फाल्गुन कृष्ण पक्ष तृतीया तिथी
या दोन्ही तारखांना त्यांच्या कार्याचे स्मरण करून त्यांना अभिवादन केले जाते. मात्र, हिंदू पंचांगानुसार तारखेत बदल होऊ शकतो, कारण ती चंद्राच्या गतीवर अवलंबून असते.
तपशीलवार माहिती:
1. 19 फेब्रुवारी (ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार)
- शिवाजी महाराजांचा जन्म 19 फेब्रुवारी 1630 रोजी शिवनेरी किल्ल्यावर झाला.
- ब्रिटिशांनी स्वीकारलेल्या ग्रेगोरियन कॅलेंडरप्रमाणे ही तारीख ठरलेली आहे आणि महाराष्ट्र शासनानेही या तारखेला अधिकृत मान्यता दिली आहे.
- महाराष्ट्रात सार्वजनिक सुट्टी जाहीर केली जाते आणि विविध शासकीय तसेच खाजगी कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
- या दिवशी शोभायात्रा, व्याख्याने, नाटके, चित्रप्रदर्शन आणि विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन होते.
- अनेक ठिकाणी शिवकालीन युद्धतंत्राचे प्रात्यक्षिक, गडकिल्ल्यांचे महत्त्व, इतिहासाची माहिती आणि प्रेरणादायी कथा सांगितल्या जातात.
2. फाल्गुन कृष्ण पक्ष तृतीया तिथी (हिंदू पंचांगानुसार)
- हिंदू पंचांगानुसार, शिवाजी महाराजांचा जन्म फाल्गुन कृष्ण पक्ष तृतीया या तिथीला झाला.
- हिंदू पंचांग हा चंद्राच्या स्थितीनुसार गणना करतो, त्यामुळे ही तिथी प्रत्येक वर्षी बदलू शकते.
- महाराष्ट्रात आणि देशभरात अनेक हिंदू धर्मीय शिवजयंती ही तिथीनुसार साजरी करतात.
- या दिवशी शिवाजी महाराजांच्या मूर्तींसमोर अभिषेक, हवन, पूजा आणि कीर्तनाचे आयोजन केले जाते.
- शिवचरित्राचे पठण, महाराजांच्या विचारांवर व्याख्याने आणि धार्मिक विधी पार पडतात.
शिवाजी महाराजांचे योगदान आणि महत्त्व
1. स्वराज्याची संकल्पना आणि स्थापना
शिवाजी महाराज हे स्वराज्याचे संस्थापक होते. त्यांचा राज्यकारभार न्यायप्रिय आणि लोकहितवादी होता. त्यांनी बलाढ्य मुघल आणि आदिलशाही साम्राज्यांशी संघर्ष करून मराठा साम्राज्य स्थापन केले.
2. गनिमी कावा आणि युद्धनीती
शिवाजी महाराजांनी गनिमी कावा ही युद्धनीती अवलंबून शत्रूंना नामोहरम केले. त्यांनी गडकिल्ल्यांची मजबूत व्यवस्था उभारली आणि लष्कराला नवे प्रशिक्षण दिले.
3. धर्मनिरपेक्ष प्रशासन
शिवाजी महाराजांनी त्यांच्या राज्यात सर्व धर्मांना समान वागणूक दिली. त्यांच्या सैन्यात आणि प्रशासनात हिंदू-मुस्लिम दोघेही होते. त्यांनी महिलांच्या सन्मानासाठी कठोर कायदे लागू केले.
4. नौदलाची स्थापना
शिवाजी महाराजांनी भारताच्या पहिल्या सुसज्ज नौदलाची स्थापना केली आणि कोकण किनारपट्टीवर मजबूत किल्ले बांधले.
5. प्रशासन आणि लोककल्याणकारी योजना
त्यांनी रयतेसाठी उत्तम करप्रणाली राबवली, न्यायव्यवस्थेला बळकटी दिली आणि भ्रष्टाचारास आळा घातला.
शिवजयंतीचा उत्सव आणि महाराष्ट्रातील साजरा करण्याची पद्धत
महाराष्ट्रात शिवजयंती अत्यंत उत्साहात साजरी केली जाते. या दिवशी शिवनेरी किल्ल्यावर विशेष कार्यक्रम, शिवप्रतिमांना हार घालणे, भव्य शोभायात्रा, शिवकालीन इतिहासाची जत्रा, आणि शिवचरित्रावर व्याख्याने आयोजित केली जातात.
शाळा, महाविद्यालये आणि सरकारी कार्यालयांमध्ये शिवाजी महाराजांच्या जीवनचरित्रावर आधारित स्पर्धा, चित्रकला प्रदर्शन आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम घेतले जातात. “जय भवानी, जय शिवाजी” च्या घोषणा दिल्या जातात आणि शिवराज्याभिषेक सोहळ्याची पुनर्रचना केली जाते.
निष्कर्ष
शिवाजी महाराजांच्या जयंतीला ऐतिहासिक तसेच धार्मिक महत्त्व आहे. 19 फेब्रुवारी ही ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वाची तारीख आहे, तर हिंदू पंचांगानुसार साजरी होणारी जयंती धार्मिक आणि खगोलीयदृष्ट्या महत्त्वाची मानली जाते. दोन्ही तारखांना शिवरायांचे कार्य आणि विचार लोकांपर्यंत पोहोचवण्याचा समान हेतू आहे.
महाराजांनी दिलेल्या स्वराज्य, शौर्य, धर्मनिरपेक्षता आणि न्यायप्रियतेच्या शिकवणींचे पालन करणे हीच त्यांना खरी आदरांजली ठरेल.
🚩 जय भवानी! जय शिवाजी! 🚩
